İşletme Kapasitesinin Belirlenmesi ve Kapasite Türleri:
İşletme, günlük, aylık ve yıllık üretim miktarını belirlemesi gerektiğinden kapasite belirleme önemlidir. İşletmenin mevcut ve gelecekteki ihtiyaçlarını karşılayabilmesi için kapasite belirlenmelidir. Eğer kapasite düşükse, tüketici ihtiyaçları karşılanamaz ve rekabet düşer. Aksine, kapasite yüksekse fazla üretim yapılarak ürünler satılamaz ve depolama için ek maliyetler ortaya çıkar.
İşletme Kapasitesi:
İşletmenin belirli bir zamandaki kaynaklarını kullanarak gerçekleştirdiği üretim gücüdür. Bu zaman genellikle bir yıldır. Mevcut kaynaklar işgücü ve mali donanımdır. İşletme kapasitesi, işletmenin belirli bir mal veya hizmeti üretme yeteneğinin belirli bir ölçüde ifade edilmesidir. Bu ölçü, üretim miktarı, hacim, uzunluk, ağırlık gibi faktörler olabilir.
Kapasite Türleri:
- Teorik / Maksimum Kapasite:
- İşletmenin üretiminde hiçbir aksama, duraklama, arıza veya gecikme olmadan ulaşabileceği en yüksek üretim miktarıdır.
- Teknik olarak yapılabilir bir kapasitedir, ancak pratikte imkansızdır.
- Günlük hayatta pratikte mümkün değildir çünkü işçi hastalanması, makine arızalanması, tedarik sorunları gibi faktörler göz ardı edilir.
- Normal / Pratik Etkin Kapasite:
- Teorik kapasiteden işleyiş kesintilerinin çıkarılması sonucunda ulaşılan kapasitedir.
- İşleyiş kesintileri, makine bakımı, elektrik kesintisi, çalışan hastalığı gibi durumları kapsar.
- Bu kapasitede üretim uygulamaları ile artış sağlanabilir, örneğin:
- Makine bakımının az ihtiyaç duyduğu makinelerin alınması.
- Bakım onarımlarının zamanında ve etkin bir şekilde yapılması.
- Çalışan sorunlarının çözülmesi.
- Süreçlerin iyileştirilmesi.
- Kaliteli ve güvenilir hammadde temini.
- Güvenilir tedarikçilerle işbirliği yapılması.
- Fiili / Kullanılmış Gerçek Kapasite:
- Talep yetersizliğinden dolayı normal kapasitenin altında çalışma durumunda kullanılan kapasitedir.
- Normal kapasiteli ürünün satışında sıkıntı yaşandığı durumlarda düşürülen kapasitedir.
- Atıl kapasite, normal kapasitenin fiili kapasiteden çıkarılmasıyla hesaplanır.
Kapasite Kullanım Oranı / Çalışma Derecesi:
Kapasitenin kullanım oranını ifade etmek için kullanılan bir kavramdır. Normal kapasitenin ne kadarının kullanıldığının yüzde cinsinden ifadesidir.
Kapasite kullanım oranı = Fiili kapasite / Normal kapasite
Optimum Büyüklük ve Optimum Kapasite:
Optimum büyüklük, birim başına üretim maliyetinin en düşük ve en uygun olduğu büyüklüktür. Azalan verim artan maliyet yasasına göre, üretim maliyet artışı maliyet giderini aynı oranda artırmaz. Üretim belirli bir noktaya kadar arttığında, birim başına düşen maliyet giderinde azalma olur. Bu azalma belirli bir noktada son bulur ve bu noktaya optimum büyüklük veya optimal kapasite üretim noktası denir.
Bir işletme üretim miktarını artırdıkça, ortalama birim maliyet düşer.
İşletme Kapasitesini Etkileyen Faktörler:
- Maliyetler:
- Azalan verim artan maliyet prensibine göre, işletme kapasitesi arttıkça maliyet azalır.
- Hammadde Tedariki ve Ulaştırma Maliyetleri:
- Üretim için sağlanan hammadde taşınırken kullanılan ulaştırma maliyeti artışı, kapasiteyi etkiler.
- Talep Hacmi:
- Optimum kapasiteyle talep hacmi arasındaki uyumsuzluk, işletmenin kararlarını etkiler. Örneğin, talep kapasitenin altında ise, pazarlama araştırması yapılmalıdır.
- Finansman Olanakları:
- Optimum kapasite düzeyinde üretim için yeterli finansal kaynakların sağlanması önemlidir.
- Kuruluş Yeri:
- İhtiyaç duyulan hammadde ile ilişkilidir. Hammadde taşıma maliyeti, üretim maliyetini etkiler.
- Teknoloji:
- Makine ve teçhizat kapasitesi belirli düzeydedir. Teknolojik sınırlamalar optimum kapasiteyi etkiler.
- Çalışma Süresi:
- Çift vardiya geçilmesi durumunda üretim kapasitesi artar, ancak bu durumda sabit yatırımın amortisman gideri, ek mesai ödemeleri ve maliyetlerde artış yaşanır.
Yukarıdaki faktörler işletmenin kapasite seçimini etkiler ve optimum kapasite belirlenmesine yardımcı olur.