İnkılap ile İlgili Kavramlar
İnkılap: Devlet ve toplum hayatında ileriye dönük yapılan köklü değişikliklere denir. Değişime bir durumdan başka bir duruma dönüşmedir.
İhtilal: Mevcut siyasal sistemin, düzenin halk ile zorla değiştirilmesini ifade eder. Örneğin, monarşinin yıkılıp yerine Cumhuriyetin getirilmesi veya Cumhuriyetin yıkılıp meşrutiyetin gelmesi ihtilal örnekleridir.
Farklar:
- İhtilal, siyasal değişiklik anlamında kullanılırken, Türk Devrimi gibi toplumsal ve geniş kapsamlı değişiklikleri ifade ettiğinde “İnkılap” terimi kullanılır.
- İhtilal, sadece siyasal bir değişikliği ifade ederken, inkılap daha kapsamlı bir değişikliği temsil eder.
İhtilal ve İnkılap Arasındaki Fark:
- İhtilal, sadece siyasal değişiklik anlamına gelirken, inkılap daha geniş bir perspektifle toplumsal ve devlet yapısındaki değişiklikleri içerir.
Söz:
- “İhtilal, inkılabın gayesi değil vasıtasıdır” sözü, inkılap ile ihtilal arasındaki farkı vurgular.
Devrim ve Devrimin Aşamaları:
Devrim Tanımı:
Devrim, ihtilal ve inkılapla eşanlamlıdır ve kullanıldığı bağlama göre değişir. Siyasal değişimi ifade ederken ihtilal, eğitim, okul ve benzeri alanlardaki değişimi ifade ederken inkılap anlamına gelir.
Devrimin Sahip Olması Gereken Özellikler:
Bir hareketin siyasal anlamda devrim olabilmesi için şu özelliklere sahip olması gerekir:
- Halk tarafından desteklenmeli.
- Radikal (aykırı) olmalı.
- İlerici olmalı (istisnaları bulunabilir).
- Yapı değişimi hızlı olmalı.
Devrimin Aşamaları:
Düşünsel Hazırlık Aşaması:
- Mevcut iktidardaki düzensizlikler ve adaletsizliklere karşı düşünce doğar.
- Aydınlar ve filozoflar, bu dönemi hazırlayarak düşünsel temelleri atar. Örneğin, Fransız Devrimi’nde Voltaire, Türk Devrimi’nde ise Namık Kemal, Ziya Gökalp gibi isimler örnek gösterilebilir.
Gerçekleşme (İhtilal) Aşaması:
- Değişiklik isteyenler ile mevcut düzeni korumak isteyenler arasında çatışma süreci başlar.
- Yenilikçilerin kazanması durumunda üçüncü aşamaya geçilir, aksi takdirde başarısızlık “isyan” olarak adlandırılır.
Gelişme Aşaması:
- İhtilal aşaması başarılı bir şekilde tamamlanır ve sıradaki adım, bu ihtilale uygun siyasal, toplumsal konum değişiklikleri ve kurumlar oluşturmaktır.
- Örneğin, Cumhuriyet ilan edildiğinde ardından siyasi, hukuki, eğitim alanında çeşitli kurumlar kurulması bu aşamayı temsil eder.
Evrim ve Evrimin Süreçleri:
Evrim Tanımı:
Evrim, yavaş ve kendiliğinden oluşan bir değişim sürecini ifade eder ve genellikle fark edilmez. Örneğin, tarihsel olaylarda görülen uzun vadeli dönüşümler evrim olarak değerlendirilebilir.
1215’teki Magna Carta ile mutlak monarşinin zayıflaması, 14. yüzyılda parlamenter sistemin getirilmesi ve 1615’te meşrutiyet ilanı, 18. yüzyılda ise kraliyetin siyasi haklarından tamamen vazgeçmesi evrim örneğidir. Bu olaylar 400 yıl içinde evrimleşmiştir.
Osmanlı ve Devrim:
- Osmanlı’da ise evrim söz konusu değildir, çünkü bu süreç çok geç kalmıştır. 1615 yılı Osmanlı zamanında çok geç bir tarihtir. Bu nedenle, Osmanlı’da yaşananlar evrimle değil, devrimle kapatılabilir.
Bu örnekler, evrim ve devrim kavramları arasındaki farkı vurgular. Evrim, zaman içinde yavaş ve sürekli değişimleri ifade ederken, devrim ani ve radikal değişiklikleri temsil eder.
Darbe ve Darbenin Özellikleri:
Darbe Tanımı:
Darbe, hükümeti zorla indirmeyi amaçlayan bir örgüt tarafından gerçekleştirilen eylemleri ifade eder. İhtilalde halkın gücü ve sistem değişikliği söz konkenyken, darbede halkın olması zorunlu değildir.
Darbenin Özellikleri:
- Antidemokratik: Darbeler genellikle antidemokratik süreçleri içerir ve sosyal hakları, özgürlükleri kısıtlayabilir. Örneğin, sokağa çıkma yasakları ve düşünce kısıtlamaları gibi önlemler alınabilir.
- Askeri Güç: Genellikle askerler tarafından gerçekleştirilir. Bu, darbenin başarılı olabilmesi için silahlı güçlü bir örgütün varlığını gerektirir.
- Demokrasinin Gelişmediği Yerlerde: Darbeler, demokrasinin tam anlamıyla gelişmediği, politik istikrarsızlık yaşayan veya askeri müdahaleye yatkın bölgelerde daha sık görülür.
Darbe Örneği:
- 1913 Babıali Baskını
Monarşi ve Türevleri:
Monarşi Tanımı:
Monarşi, devletin tek bir kişi tarafından yönetilmesi anlamına gelir, genellikle kral veya padişah olarak bilinen kişinin liderliğinde olur. Bu sistemde lider genellikle kendi soyundan seçilir.
Mutlak Monarşi:
- Tanım: Devletin tüm yetkileri sınırsız bir kişide toplanır.
- Özellik: Yöneten, genellikle kutsal kabul edilir ve ona yapılan eleştiriler Tanrı’ya karşı yapılmış gibi algılanır. Çatışmalar genellikle aile içinde olur.
Meşruti Monarşi:
- Tanım: Meşruti krallıkta, başta bir kişi vardır ancak parlamento ile kararları paylaşmak zorundadır.
Meşrutiyet Tanımı:
- Anayasal parlamenter sistemle karakterizedir.
- Halk ve kral arasında ortak yönetim vardır.
- İngiltere’de ilk kez ortaya çıkmıştır.
Islahat Tanımı:
- Toplumsal hayatın belirli alanlarında yapılan hukuka uygun düzenlemeler ve iyileştirmelerdir.
Tanzimat Tanımı:
- Devlet yönetimi ile ilgili alanlarda hukuka uygun değişiklik ve düzenlemeleri ifade eder.
- Örneğin, 1839’daki Tanzimat Fermanı ile Abdülmecid, kendi yetkilerini sınırlayan hukukun kendisinden üstün olduğunu ilan etmiştir.
Teokrasi Tanımı:
- Devletin dinle yönetildiği bir sistemdir.
- Din esastır ve çoğu monarşik yönetimde devletler teokratiktir.
Oligarşi Tanımı:
- Devletin aile, sınıf, grup gibi birden fazla kişi tarafından yönetilmesini ifade eder.
Demokrasi ve Demokrasi Türleri:
Demokrasi Tanımı:
Demokrasi, halkın kendi kendini yönetmesi ve özgürce seçme hakkına sahip olması ilkesine dayanır.
Demokrasi Türleri:
- Doğrudan Demokrasi:
- Tanım: İlk çağlarda ortaya çıkan bu türde, oy kullananlar doğrudan şehrin yönetimini belirler. Aracı olmadan bu işlemi gerçekleştirirler ve oy kullananlar genellikle mülkiyet sahipleridir.
- Fark: Günümüzdeki farkı, herkesin bir araya gelip her konuda oy kullanabilme imkanının mümkün olmamasıdır. Bu nedenle, temsilcilerimizi seçerek temsil edildiğimiz parlamento sistemi, 2.temsili veya dolaylı demokrasiyi oluşturur.
3.Yarı Doğrudan Demokrasi:
- Tanım: Hükümet, geçirmek istediği yasayı parlamentodan geçiremezse ve karar önemliyse, meclisten anlaşmazlık durumunda hükümet, karar için referanduma gidebilir. Yarı doğrudan demokrasi, bir nevi referandumu içerir.
Cumhuriyet ve Devlet Tanımları:
Cumhuriyet Tanımı:
Cumhuriyet, yöneticilerin belirli bir görev için seçildiği, belirli sürelerle sınırlı olan ve halkın egemenliğinin temsil edildiği bir yönetim biçimidir. Not: Cumhuriyetler demokratik olmak zorunda değildir, örneğin Kuzey Kore ve Suriye.
Devlet Tanımı:
Devlet, insanlar tarafından oluşturulan ve belirli bir toprak ve halk üzerinde yönetim amacıyla kurulan siyasi organizasyondur. Temel unsurları halk ve toprak olup, devlet yapısına göre üniter devlet ve birleşik yapılı devlet olarak ayrılır.
- Üniter Devlet:
- Tanım: Ülkenin tek bir yerden yönetildiği devlet yapısıdır. Türkiye örneğinde olduğu gibi, temel unsurlar ve anayasa organları tek bir yerde bulunur.
- Birleşik Devletler (Federal):
- Federasyon:
- Tanım: Eyalet sistemi ile devletin birden fazla yerden yönetildiği bir yapıdır. Her eyalet farklı vergi ve yasal sistemlere sahiptir, ancak dış meselelerde bir araya gelirler. Örnekler: Amerika, Çin, Almanya, İsviçre.
- Konfederasyon:
- Tanım: Bağımsız devletlerin dış politika, savunma gibi durumlarda bir araya gelmesini ifade eder.
Rönesans Tanımı:
Rönesans, 15. yüzyılda İtalya’da ortaya çıkan ve “yeniden doğuş” anlamına gelen bir harekettir. Sanat, bilim, teknoloji ve müzikteki gelişmeleri içerir. Bu dönemde Avrupa’daki bireyler, kendi değerlerinin ve varlıklarının önemini anlamışlardır.
Reform Tanımı:
Reform, işlevini kaybeden kurumları tekrar işlevli hale getirmek amacıyla yapılan düzenlemeleri ifade eder.
Ekonomik Düşünce Akımları:
- Fizyokratizm:
- Tanım: Orta çağ Avrupası’nda egemen olan bu düşünce, gücün karşılığının toprak olduğunu savunur.
- Merkantilizm:
- Tanım: Gücün karşılığını değerli madenler, özellikle altın ve gümüş olarak gören bir düşünce sistemidir.
- Kapitalizm:
- Tanım: Gücün karşılığı olarak parayı benimseyen bu sistem, sanayi devrimi ile ortaya çıkmıştır.
Sömürgecilik (Emperyalizm) Tanımı:
Sömürgecilik, ülkelerin kendi geçimlerini sağlayabilmek için güçsüz ülkelerin zenginliklerini ele geçirme politikasıdır.
İdeolojik Düşünce Akımları:
- Sosyalizm:
- Tanım: İşçi sınıfının dünya görüşünü temsil eden sosyalizm, fabrikaların devlete ait olduğu ve işçilere geçinecek kadar ücret verilen bir sistemdir.
- Komünizm:
- Tanım: Sosyal devletin bir üst aşamasını temsil eden komünizmde, sınırsız toplum hayali bulunur ve devlete gerek duyulmaz.
- Liberalizm:
- Tanım: Fransız Devrimi’nde ortaya çıkan liberalizm, ekonomik ve siyasal olarak iki ana kola ayrılır:
- Ekonomik Liberalizm: Bireyin girişimini önemser, devletin ekonomiye müdahale etmemesi ve serbest piyasa şartlarına dayanır.
- Siyasal Liberalizm: Birey özgürlüğünü savunur, en iyi hükümetin bireyin özgürlüklerini en az dokunan hükümet olduğunu öne sürer.
Diğer Düşünce Akımları:
- Faşizm:
- Tanım: Devletin önemli olduğu faşizmde, devlet her şeyden üstündür ve birey devlet için var olur.
- Skolastik Düşünce:
- Tanım: Kiliseye bağlı kalmayı savunan skolastik düşünce, kilisenin bize yeterli olduğunu düşünür ve araştırma veya sorgulama ihtiyacını reddeder.